Biện pháp tránh thai (BPTT) khẩn cấp được sử dụng sau khi giao hợp không được bảo vệ hoặc sử dụng BPTT thất bại, như rách bao cao su, quên uống thuốc, tiêm thuốc muộn... hoặc bị hiếp dâm. Sử dụng càng sớm hiệu quả càng cao. Khách hàng nhiễm HIV hay có bạn tình nhiễm HIV có thể sử dụng các BPTT khẩn cấp nhưng cần lưu ý là các BPTT này không giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn liên quan đường tình dục và HIV/AIDS. Các BPTT khẩn cấp bao gồm:
+ Viên thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ chứa progestin;
+ Viên thuốc tránh thai kết hợp;
+ Dụng cụ tử cung chứa đồng. [1]
Trên thế giới còn có viên thuốc tránh thai khẩn cấp chứa ulipristal acetate (tại Hoa Kỳ, thuốc có tên Ella).
Viên thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ chứa progestin [1][2]
Có 2 loại với hiệu quả và độ an toàn như nhau [2]:
+ Loại một viên: chứa 1,5 mg levonorgestrel hoặc 3 mg norgestrel: uống một viên (liều duy
nhất).
+ Loại 02 viên: mỗi viên chứa 0,75 mg levonorgestrel. Uống hai lần, mỗi lần một viên cách nhau
12 giờ hoặc uống một lần cả 02 viên.
Cách hoạt động
Hoạt động chủ yếu bằng cách ngăn rụng trứng. Thuốc cũng có thể hoạt động bằng cách ngăn chặn sự thụ tinh hoặc làm tổ của trứng.
Để thuốc phát huy tác dụng hiệu quả nhất thì cần phải uống sớm nhất có thể trong vòng 72 giờ sau khi quan hệ không an toàn.
Tỉ lệ mang thai
1 nghiên cứu lớn cho thấy có 7 trên 8 phụ nữ có thể đã mang thai nhưng không mang thai sau khi sử dụng thuốc; một số nghiên cứu khác thì cho thấy hiệu quả ngừa thai thấp hơn.
Tác dụng phụ
Thay đổi chu kỳ kinh
Đau đầu, buồn nôn, nôn, chóng mặt
Đau bụng dưới
Đau ngực
Mệt mỏi
Viên thuốc tránh thai kết hợp (nếu không có viên thuốc tránh thai khẩn cấp) [1]
Uống 2 lần cách nhau 12 giờ; mỗi lần 4 viên (mỗi viên chứa 30 mcg ethinyl estradiol và 0,15 mg hoặc 0,125 mg lenovorgestrel) đảm bảo ít nhất mỗi lần 0,1 mg ethinyl estradiol và 0,5 mg levonorgestrel (hoặc 1 mg norgestrel hoặc 2 mg noresthisteron)
DCTC chứa đồng (xem thêm chi tiết Dụng cụ tránh thai trong tử cung tại TRIỆT SẢN -
ĐẶT VÒNG - THUỐC CẤY TRÁNH THAI)
Đây là lựa chọn thích hợp cho những khách hàng muốn tiếp tục sử dụng DCTC tránh thai. Khi được đặt vào trong vòng 120 giờ sau khi quan hệ không an toàn, DCTC chứa đồng có hiệu quả ngừa thai lên đến hơn 99%. Đây là BPTT khẩn cấp hiệu quả nhất hiện có. [3]
Ulipristal Acetate [2]
Đây là loại thuốc ngăn chặn hormon progesterone, hoạt động bằng cách làm trì hoãn hoặc ngăn buồng trứng giải phóng trứng. Thuốc này cũng có thể hoạt động bằng cách thay đổi độ dày niêm mạc tử cung, từ đó ảnh hưởng đến quá trình làm tổ của trứng. Thuốc không có tác dụng bảo vệ khỏi các bệnh lây qua đường tình dục.
Cách sử dụng
Để thuốc phát huy tác dụng tối đa thì cần sử dụng càng sớm càng tốt trong vòng 120 giờ sau khi quan hệ không an toàn.
Tại Hoa Kỳ, để mua được thuốc này cần phải có toa của bác sĩ
Tỉ lệ mang thai
Trong 2 nghiên cứu lớn, khoảng 60-66% ca có khả năng mang thai được ngăn chặn nhờ sử dụngthuốc đúng cách.
Tác dụng phụ phổ biến
Đau đầu
Đau bụng
Đau khi hành kinh
Mệt mỏi
Chóng mặt
Những điểm cần lưu ý
- Sử dụng BPTT khẩn cấp càng sớm càng tốt sau giao hợp: Trong vòng 72 giờ nếu sử dụng viên thuốc tránh thai khẩn cấp hoặc viên thuốc tránh thai kết hợp; trong vòng 5 ngày (120 giờ) nếu sử dụng DCTC. Hiệu quả tránh thai khẩn cấp giảm dần mỗi ngày.
- Nếu biết chắc ngày rụng trứng, đặt DCTC để tránh thai khẩn cấp có thể được thực hiện trong vòng 5 ngày sau rụng trứng, tức có thể trễ hơn 5 ngày sau giao hợp không được bảo vệ.
- Sử dụng các BPTT sau sử dụng BPTT khẩn cấp. Trừ BPTT khẩn cấp bằng cách đặt DCTC có đồng, các BPTT khẩn cấp có dùng thuốc chỉ có tác dụng bảo vệ tránh thai trong lần giao hợp đó.
Do các BPTT khẩn cấp có dùng thuốc ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động của hệ nội tiết nên không được dùng như là một BPTT thường xuyên.
Những vấn đề khó khăn khi sử dụng tránh thai khẩn cấp, và cách xử trí [1]
Nôn trong vòng 2 giờ sau uống thuốc
- Uống lại liều thuốc tránh thai khẩn cấp càng sớm càng tốt.
- Có thể sử dụng thuốc chống nôn trước khi uống liều lặp lại cho những khách hàng uống viên thuốc tránh thai kết hợp, hoặc liều lặp lại có thể được đặt đường âm đạo nếu khách hàng vẫn tiếp tục nôn nhiều.
- Chú ý là phác đồ sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ có levonorgestrel để tránh thai khẩn cấp ít gây buồn nôn và nôn hơn so với viên thuốc kết hợp và không khuyến cáo phải sử dụng thuốc chống nôn một cách thường qui trước khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp.
- Tác dụng phụ bao gồm ra huyết âm đạo bất thường, buồn nôn, nôn, căng ngực, nhức đầu và chóng mặt.
Chậm kinh
- Cần thử thai hoặc tái khám tại cơ sở y tế nếu chậm kinh.
- Không có bằng chứng về nguy cơ lên thai khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp và mang thai.
Ra máu thấm giọt
Đây không phải dấu hiệu bất thường, và sẽ tự hết không cần điều trị.
Biên soạn: DS. Lê Võ Hoàng Yến
Chỉnh sửa: DS. Phạm Trần Đan Thi
Infographic: Phạm Hoài Hoàng Lan-SV- ĐH Công Nghệ TPHCM
Tài liệu tham khảo
1. Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, trang 313-315, Bộ Y tế,
2016, http://www.gopfp.gov.vn/c/document_library/get_file?uuid=0ce9fe8a-fbb0-43c0-
99c6-e9d811d10ca3&groupId=18
2. Birth control, FDA, March 06, 2018,
https://www.fda.gov/consumers/free-publications-women/birth-control#EC
3. Emergency contraception, World Health Organization, 2 February 2018,
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/emergency-contraception