Tiêu chảy là một tình trạng phổ biến. Tại Mỹ ước tính có khoảng 179 triệu trường hợp tiêu chảy cấp mỗi năm. Tham khảo bài viết sau đây để hiểu rõ hơn về bệnh lý thường gặp này cũng như cách điều trị và phòng tránh cho bạn và người thân.
1. Tiêu chảy là gì?
Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng nhiều hơn 3 lần 1 ngày. Tiêu chảy được phân loại gồm 3 loại: cấp tính, dai dẳng hoặc mãn tính.
Tiêu chảy cấp: là tình trạng phổ biến thường kéo dài 1 hoặc 2 ngày và tự khỏi.
Tiêu chảy dai dẳng: kéo dài hơn 2 tuần và dưới 4 tuần.
Tiêu chảy mãn tính: kéo dài ít nhất 4 tuần. Các triệu chứng tiêu chảy mãn tính có thể liên tục hoặc ngắt quãng.
Tiêu chảy sẽ dẫn đến mất nước, điện giải và kém hấp thu chất dinh dưỡng. [1]
2. Triệu chứng bệnh tiêu chảy
Triệu chứng chính của tiêu chảy là đại tiện phân lỏng nhiều hơn 3 lần/ngày.
Ngoài ra có thể có thêm các triệu chứng sau:
Có nhu cầu cấp thiết đi vệ sinh
Bị chuột rút
Mất kiểm soát nhu động ruột
Buồn nôn
Đau bụng
Những người bị tiêu chảy do một số bệnh nhiễm trùng có thể có một hoặc nhiều triệu chứng sau:
Phân có máu
Sốt và ớn lạnh
Chóng mặt
Nôn
Tiêu chảy sẽ dẫn đến mất nước và kém hấp thu - đây cũng là 2 biến chứng nghiêm trọng của bệnh. [1]
3. Các triệu chứng của mất nước và kém hấp thu là gì?
Các triệu chứng trên người lớn, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ như sau.
Mất nước
Khát nước
Đi tiểu ít hơn bình thường
Cảm thấy mệt
Nước tiểu màu sẫm
Khô miệng
Giảm đàn hồi da: sau khi ấn xuống da, da không trở lại trạng thái ban đầu ngay lập tức
Chóng mặt hoặc ngất xỉu
Mắt trũng/ má hóp, có điểm mềm trong hộp sọ (ở trẻ nhỏ)
Hấp thu kém
Các triệu chứng kém hấp thu bao gồm:
Đầy hơi, ợ hơi
Thay đổi khẩu vị
Ỉa chảy, phân mùi hôi
Sụt ký/ tăng cân chậm ở trẻ nhỏ
LƯU Ý: Khi nào cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế?
Tiêu chảy có thể trở nên nguy hiểm nếu dẫn đến mất nước nghiêm trọng. Tiêu chảy cũng có thể báo hiệu một vấn đề nghiêm trọng hơn.
Người lớn
Người lớn có bất kỳ triệu chứng nào sau đây nên đi khám bác sĩ ngay:
tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày
sốt cao từ 39 độ trở lên
nôn thường xuyên
đi ngoài phân lỏng trên sáu lần trong 24 giờ
đau dữ dội ở phần bụng hoặc trực tràng
phân có màu đen hay nâu đen/ chứa máu hoặc mủ
có triệu chứng mất nước
Người cao tuổi, người có hệ miễn dịch suy giảm hoặc có các bệnh lý khác khi bị tiêu chảy cũng nên đi khám bác sĩ ngay.
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
Cha mẹ hoặc người chăm sóc trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ bị tiêu chảy khi có bất kỳ triệu chứng nào sau đây nên đi khám bác sĩ ngay lập tức:
tiêu chảy kéo dài hơn 24 giờ
sốt từ 39 độ trở lên
đau dữ dội ở bụng hoặc trực tràng
phân chứa máu hoặc mủ
phân có màu đen hay nâu đen
có triệu chứng mất nước [1][2]
4. Nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy
Tiêu chảy cấp và tiêu chảy dai dẳng có thể có nguyên nhân khác với tiêu chảy mạn. Trong nhiều trường hợp, các bác sĩ không tìm thấy nguyên nhân gây tiêu chảy. Hầu hết các trường hợp tiêu chảy sẽ tự hết trong vòng 4 ngày và việc tìm ra nguyên nhân là không cần thiết.
Tiêu chảy cấp và tiêu chảy dai dẳng
Các nguyên nhân phổ biến nhất của tiêu chảy cấp và dai dẳng là nhiễm trùng, tiêu chảy do du lịch đến nước đang phát triển và tiêu chảy do tác dụng phụ của thuốc.
Nhiễm trùng
Ba loại nhiễm trùng gây tiêu chảy bao gồm
Nhiễm virus. Nhiều loại virus gây tiêu chảy, bao gồm norovirus và rotavirus. Viêm dạ dày ruột do virus là nguyên nhân phổ biến của tiêu chảy cấp.
Nhiễm khuẩn. Một số loại vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua thực phẩm hoặc nguồn nước bị ô nhiễm và gây tiêu chảy. Các vi khuẩn phổ biến gây tiêu chảy bao gồm Campylobacter, Escherichia coli (E. coli), Salmonella và Shigella.
Nhiễm ký sinh trùng. Ký sinh trùng có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua thức ăn hoặc nước uống, và sống ổn định trong đường tiêu hóa. Ký sinh trùng gây tiêu chảy bao gồm Cryptosporidium enteritis, Entamoeba histolytica và Giardia lamblia.
Các nhiễm trùng trong đường tiêu hóa do thực phẩm hoặc đồ uống đều có thể gây tiêu chảy. Nhiễm trùng kéo dài hơn 2 tuần và dưới 4 tuần có thể gây ra tiêu chảy dai dẳng.
Tiêu chảy do đi du lịch
Tiêu chảy của khách du lịch thường do ăn thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm vi khuẩn, vi rút hoặc ký sinh trùng. Các trường hợp thường là cấp tính. Tuy nhiên, một số ký sinh trùng gây ra tiêu chảy kéo dài lâu hơn. Tiêu chảy của khách du lịch có thể là một vấn đề đối với những người đi du lịch đến các nước đang phát triển.
Tác dụng phụ của thuốc
Các loại thuốc có thể gây tiêu chảy bao gồm: kháng sinh, các antacid có chứa magie và các thuốc điều trị ung thư.
Tiêu chảy mãn tính
Một số bệnh nhiễm trùng, dị ứng thức ăn và không dung nạp (vd: bệnh không dung nạp glucose), các vấn đề về đường tiêu hóa, phẫu thuật vùng bụng và một số thuốc sử dụng trong thời gian dài (vd: một số kháng sinh) có thể gây ra tiêu chảy mãn tính. [1]
5. Điều trị
Trong hầu hết các trường hợp, bạn có thể điều trị tiêu chảy cấp bằng các loại thuốc không kê đơn như loperamid (Imodium) và bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol, Kaopectate). Các bác sĩ không khuyến cáo sử dụng thuốc không kê đơn cho những người đi ngoài có máu hoặc có sốt do nhiễm trùng (vi khuẩn hoặc ký sinh trùng). Nếu tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày, hãy đi khám bác sĩ ngay.
Trường hợp trẻ nhỏ mắc tiêu chảy, các loại thuốc không kê đơn để điều trị tiêu chảy cấp ở người lớn có thể gây nguy hiểm cho đối tượng này. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi cho trẻ uống thuốc không kê đơn. Nếu trẻ bị tiêu chảy kéo dài hơn 24 giờ, hãy đi khám bác sĩ ngay.
Điều trị tiêu chảy mãn tính phụ thuộc vào nguyên nhân. Nếu nguyên nhân là nhiễm vi khuẩn hoặc ký sinh trùng, các thuốc kháng sinh hoặc thuốc điều trị nhiễm ký sinh trùng sẽ được kê đơn. Bên cạnh đó, các bác sĩ có thể khuyên dùng men vi sinh. Đây là các vi sinh vật sống, thường là vi khuẩn, tương tự như các vi sinh vật thường trú trong đường tiêu hóa. Các nhà nghiên cứu vẫn đang nghiên cứu sử dụng men vi sinh để điều trị tiêu chảy.
Để điều trị hoặc ngăn ngừa mất nước, bạn cần thay thế chất lỏng và chất điện giải bị mất bằng liệu pháp bù nước, đặc biệt nếu bạn bị tiêu chảy cấp. Mặc dù uống nhiều nước rất quan trọng trong việc điều trị và ngăn ngừa mất nước, bạn cũng nên uống các chất lỏng có chứa chất điện giải, như sau:
nước luộc thịt
nước uống không chứa caffeine
các loại nước ép trái cây
đồ uống thể thao
Nếu người bệnh là người lớn tuổi hoặc có hệ thống miễn dịch yếu, nên dùng các dung dịch bù nước đường uống có chứa glucose và chất điện giải, ví dụ: Oresol. [1][2]
6. Một số lưu ý trong chế độ ăn khi bị tiêu chảy
Khi bị tiêu chảy, người bệnh có thể mất cảm giác ngon miệng trong một thời gian ngắn. Với trẻ nhỏ, cha mẹ nên cho trẻ ăn chế độ ăn phù hợp với lứa tuổi và cho trẻ bú sữa mẹ hoặc sữa công thức.
Bác sĩ có thể đề nghị thay đổi chế độ ăn để điều trị một số nguyên nhân gây tiêu chảy mãn tính, như không dung nạp đường sữa hoặc bệnh celiac.
Những thực phẩm nên tránh khi bị tiêu chảy:
Bạn nên tránh những thực phẩm có thể làm cho bệnh tiêu chảy nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như:
đồ uống có cồn
đồ uống và thực phẩm có chứa caffeine
các sản phẩm từ sữa như sữa, phô mai và kem
thức ăn béo và dầu mỡ
đồ uống và thực phẩm có chứa fructose
các loại trái cây như táo, đào và lê
thức ăn cay
đồ uống ăn kiêng và kẹo cao su không đường có chứa chất làm ngọt như sorbitol, mannitol, và xylitol
Nghiên cứu cho thấy rằng theo chế độ ăn kiêng hạn chế không giúp điều trị tiêu chảy trong hầu hết các trường hợp. Các chuyên gia không khuyên nhịn ăn hoặc theo chế độ ăn kiêng khi bệnh nhân bị tiêu chảy. [1]
Người biên soạn: Quản Thị Thùy Linh.
Chỉnh sửa: DS. Phạm Trần Đan Thi
Infographic: Phạm Hoài Hoàng Lan-SV- ĐH Công Nghệ TPHCM
Tài liệu tham khảo:
1.Treatment for Diarrhea
https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/diarrhea/treatment
2. Treatment for Diarrhea
https://www.webmd.com/digestive-disorders/understanding-diarrhea-treatment#2