Dịch não tủy (viết tắt CSF) là dịch nằm trong và xung quanh hệ thần kinh trung ương cụ thể là não và tủy sống. Nó hoạt động như là lớp đệm chất lỏng giúp bảo vệ não và tủy sống khỏi những va đập và chấn thương. Màng cứng bao quanh não và chứa dịch não tủy bên trong hộp sọ.[1]
CSF có 3 chức năng chính:[3]
Bảo vệ não bộ khỏi tổn thương
Đào thải chất cặn bã ra ngoài não bộ
Cung cấp các chất dinh dưỡng để não hoạt động đúng chức năng
Não thất liên tục tạo ra dịch não tủy- khoảng 473 mL/ngày-và dịch cũ sẽ được đào thải ra khỏi não và được hấp thụ vào trong mạch máu. Nếu quy trình này bị gián đoạn, lượng dịch não tủy sẽ được tích tụ lại rất nhanh, tạo áp lực lên não bộ.
Tràn dịch não thất là sự tích tụ quá mức dịch não tủy trong não gây áp lực xấu lên não bộ.[2]
Phân loại
Được phân thành 3 loại chính:[2],[3] Tràn dịch não thất bẩm sinh. Nguyên nhân do bất thường về gen và bất thường trong phát triển của thai nhi. Đầu to bất thường là dấu hiệu chính của bệnh bẩm sinh.
Tràn dịch não thất mắc phải – bệnh phát triển sau khi sinh và có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào. Nguyên nhân: tổn thương đầu, đột quỵ, nhiễm trùng, khối u, và chảy máu trong não.
Tràn dịch não thất áp suất bình thường – thường xảy ra ở người lớn tuổi. Lượng dịch não tủy tích tụ trong não ảnh hưởng đến chức năng não bộ tuy nhiên áp lực của chất lỏng thì ở mức bình thường[4]. Đây là tình trạng hiếm thấy và chưa được hiểu rõ hay xuất hiện ở độ tuổi trên 60. Đôi lúc bệnh phát triển sau chấn thương hoặc đột quỵ, nhưng hầu hết các trường hợp là không rõ nguyên nhân. Gặp khó khăn trong đi lại, mất trí nhớ và tiểu tiện không kiểm soát là những triệu chứng điển hình của bệnh, nhưng vì những triệu chứng này đến từ từ và cũng tương tự với triệu chứng của những bệnh khác như Alzheimer, nên thật sự cũng rất khó để chẩn đoán.
Triệu chứng
Tổn thương não có thể dẫn đến các triệu chứng sau:[2],[3]
Nhức đầu
Buồn nôn, nôn
Mắt mờ
Đi lại khó khăn
Gặp vấn đề về thăng bằng
Không kiểm soát được tiểu tiện
Mất trí nhớ
Mỗi loại tràn dịch não thất khác nhau sẽ gây ra những triệu chứng điển hình.
Hậu quả
Bệnh có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, ảnh hưởng đến việc phát triển thể chất và tinh thần. Nếu không được điều trị, tổn thương này là không thể tránh khỏi.Nếu được điều trị, nhiều bệnh nhân có thể sống cuộc sống gần như là bình thường.[2]
Điều trị
Để điều trị cần phẫu thuật đặt ống dẫn (shunt). Ống dẫn này làm bằng chất dẻo linh hoạt nhưng cứng cáp. Shunt sẽ dẫn dịch não tủy đến những nơi khác trong cơ thể để được hấp thu. Sử dụng thuốc và phục hồi chức năng cũng có thể giúp cải thiện bệnh.[2]
Những biến chứng sau phẫu thuật
Phẫu thuật điều trị đôi lúc cũng gây ra những biến chứng, ví dụ ống dẫn có thể bị tắc hoặc nhiễm trùng.[3]
DS. Phạm Trần Đan Thi
Tài liệu tham khảo:
Celebrospinal fluid leak, Medlineplus ,30/4/2018, https://medlineplus.gov/ency/imagepages/9240.htm (truy cập 5/12/2018)
Hydrocephalus, Medlineplus,27/09/2017, https://medlineplus.gov/hydrocephalus.html (truy cập 5/12/2018)
Overview Hydrocephalus, NHS UK, 03/01/2017, https://www.nhs.uk/conditions/hydrocephalus/ (truy cập 5/12/2018)
Normal Pressure Hydrocephalus, Medlineplus, 3/12/2018, https://medlineplus.gov/ency/article/000752.htm (truy cập 5/12/2018)